انواع مختلفی از مدلهای کسب وکار در تجارت الکترونیکی مورد استفاده قرار میگیرند. مثالها و جزییات بیشتری در این زمینه را در این مقاله خواهید دید. در فهرست زیر برخی از رایجترین مدلهای مورد استفاده را به شما معرفی میکنیم.
1. بازاریابی Online و بدون واسطه: رایجترین مدل فروش محصولات یا خدمات بهصورتOnline است. مشتری میتواند مستقیماً از تولیدکننده خرید کند. در این صورت واسطهها یا فروشگاههای فیزیکی (مانند Godiva) حذفشده و دیگر لازم نیست مشتری محصول را از خردهفروش خریداری کند و بهاینترتیب توزیع کارآمدتر خواهد شد (مانند Wal-Mart). این مدل بهخصوص در مورد محصولات و خدماتی که قابل دیجیتالی شدن هستند، مفید واقع میشود. این مدل دارای چندین گونه مختلف است. از این مدل معمولاً در وضعیتهایB2C(کهe-tailing نیز نامیدهمیشود ) و در برخی انواع B2B استفاده میشود.
2. دستگاههای مناقصه الکترونیکی: خریداران سازمانی بزرگ، اعم از خصوصی و دولتی، معمولاً اقلامی با تعداد بالا را از طریق سیستم مناقصه خریداری میکنند. سیستمهای مناقصه الکترونیکی که اولین بار توسط شرکت General Electricمورداستفاده قرار گرفتند روزبهروز شهرت بیشتری پیدا میکنند.
3. اعلام قیمت از سوی مشتری: مدل اعلام قیمت از سوی مشتری که اولین بار در Priceline.com معرفی شد به خریدار امکان میدهد تا قیمتی را مشخص کند که مایل است بابت محصول یا خدمات موردنظر بپردازد. Priceline.com سعی دارد تقاضای مشتری را با خواسته تولیدکننده برای فروش محصول یا خدمتی با آن قیمت تطبیق دهد. ضمناً این مدل بانام مدل دریافت تقاضا نیز شناخته میشود.
4. یافتن پایینترین قیمت: بر اساس این مدل که بانام مدل موتور جستجو (رجوع کنید به Bandyopdhyay 2001) نیز شناخته میشود مشتری نیاز خود را مشخص کرده و سپس شرکت واسطه مانند Hotwire.com نیاز مشتری را در پایگاه داده جستجو کرده و پایینترین قیمت را یافته و آن را برای مشتری ارسال میکند. سپس خریدار فقط سی تا شصت دقیقه فرصت دارد تا پیشنهاد خرید را پذیرفته یا آن را رد کند. گونه دیگری از این مدل برای دریافت خدمات بیمه وجود دارد: مثلاً مشتری تقاضای بیمه را در Insweb.com مشخص کرده و چندین پیشنهاد دریافت میکند. شرکتهای زیادی از مدلهای مشابه برای یافتن پایینترین قیمت استفاده میکنند. برای مثال مشتریان میتوانند به eloan.comمراجعه کرده و پایینترین نرخ سود برای وام اتومبیل با خانه را بیابند. یکی از شرکتهای معروف در این زمینه Shopping.com است.
5. بازاریابی وابسته: این مدل نوعی توافق است که در آن شرکت بازاریاب (تاجر، سازمان یا حتی یک فرد معمولی) مشتریان را به وبسایت شرکت فروشنده ارجاع میدهد. این ارجاع میتواند با نمایش بنر تبلیغاتی یا آرم شرکت فروشنده در وبسایت شرکت وابسته صورت گیرد. هنگامیکه مشتری ارجاع شده به وبسایت شرکت فروشنده محصولی را خریداری کند، شریک وابسته کمیسیونی (معمولاً بین سه تا پنج درصد) از قیمت خرید را دریافت میکند. بهعبارتدیگر شرکت فروشنده با استفاده از بازاریابی وابسته بهنوعی نیروی فروش مجازی در اختیار خواهد داشت. این مفهوم که اولین بار توسط CDNow (رجوع کنید به Hoffmanand Novak ) معرفی شد، در حال حاضر توسط هزاران خردهفروش و تولیدکنندهمورداستفاده قرار میگیرد، برای مثال Amazon.com دارای پانصد هزار شریک وابسته است و حتی شرکت کوچکی مانند Cattoys.com به افراد و سازمانها امکان میدهد تا آرم و لینک شرکت را در وبسایتهای خود مورداستفاده قرار دهند تا بتوانند از کمیسیون استفاده کنند.
6. بازاریابی مبتنی بر افراد: طبق مدل بازاریابی مبتنی بر افراد سازمان میتواند برای محصول خود تبلیغ کرده یا حتی فروش خود را افزایش دهد و برای این منظور از افرادی استفاده میکند که پست الکترونیکی برای سایرین ارسال کرده یا دوستان خود را تشویق به ملحق شدن به برخی برنامههای خاص میکنند. این روش در حقیقت همان روش بازاریابی محاورهای است که بهصورت مبتنی بر وب انجام میگیرد.
7. خرید گروهی: در دنیای تجارت Off-line، معمولاً در مواردی که اقلامی را به تعداد بالا خریداری کنید تخفیف داده میشود. تجارت الکترونیکی نیز دارای مفهومی به نام تقاضای گروهی است که در آن شخص ثالثی افراد یا مؤسسات کوچک یا متوسطی را مییابد، سفارشهاآنها را گردآوری میکند تا تعداد سفارشات زیاد شود و بتواند با مذاکره (با برگزاری مناقصه) معامله را با پایینترین قیمت انجام دهد. بنابراین استفاده از مفهوم خرید گروهی درنهایت به این معنا است که هر تاجر یا حتی هر فرد میتواند از تخفیفی برخوردار شود. این مدل با نام مدل خرید انبوه نیز شناخته میشود. یکی از شرکتهای فعال در این زمینه Letsbuyit.com (همچنین رجوع کنید به Rugullis) است گروههای خریدار Online با نام اختصاری e-co-ops نیز شناخته میشوند.
8. مزایدههایOnline: تقریباً همه نام eBay را شنیدهاند که بزرگترین سایت مزایده Online در دنیا است. صدها شرکت دیگر ازجملهAmazon.com و Yahoo! نیز مزایدههایOnline را برگزار میکنند. در مرسومترین نوع مزایده، خریداران Online قیمت پیشنهادی خود را برای کالا و خدمات مختلف اظهار میکنند و قلم مربوط به کسی فروخته میشود که بالاترین قیمت را پیشنهاد کرده باشد. مزایدههایOnline دارای اشکال مختلفی هستند و از مدل بهره میگیرد که کارمندان سفارشات انجامشده را مشخص میکنند.
9. سفارش سازی محصولات و خدمات ارائهشده: سفارشیسازی محصولات و خدمات به این معنا است که محصول یا خدمات را بر اساس نیازهای مشخصشده از سوی خریدار تولید کنیم. این روش مدل جدیدی نیست اما نکته جدید در مورد آن توانایی ارائه سریع محصولات اختصاصی بهصورتOnline برای مشتریان باقیمتی است که زیاد بالاتر از اقلام مشابه غیراختصاصی نیست. Dellنمونهای خوب از شرکتی است که pc را برای مشتریان خود بهصورت سفارشی تهیه میکند.
شرکتهای زیادی هستند که از روش Dell پیروی میکنند: صنعت اتومبیلسازی محصولات خود را بهصورت سفارشی ارائه میدهد و انتظار میرود با ارائه محصولات سفارشی سالانه هزینههای انبارداری خود را میلیاردها دلار کاهش دهد (رجوع کنید به Weigram and Koth 2000 و Li and Du 2004). طرفداران عروسکهای مد روز میتوانند در وبسایتMattel و در بخش My Designعروسکهای سفارشی برای خود ایجاد کنند.تصویر عروسک قبل از اینکه شخص آن را سفارش دهد روی صفحه نمایشگر دیده میشودNike به مشتریان خود امکان میدهد تا کفشهای اختصاصی سفارش دهند که طرف یک هفته آماده میشوندDe Beers نیز به مشتریان خود امکان میدهد تا حلقههای نامزدی خود را شخصاً طراحی کنند.
پیکربندی جزئیات محصولات سفارشی ازجمله طراحی نهایی، سفارش گیری و پرداخت نیز بهصورت Online انجام میشود. اختصاصی سازی را که با نام تولید سفارشی نیز شناخته میشود، میتوان در مقیاسهای بزرگ انجام داد که در این صورت تولید انبوه سفارشی نامیده خواهد شد.
10. بازارهای الکترونیکی: بازارهای الکترونیکی چندین دهه است که برای کاربردهای مختلف به کار گرفته میشود (برای مثال در بازارهای بورس و سهام). اما از سال 1999 صدها بازار الکترونیکی قابلیتهای جدیدی را برای فرآیند کسبوکار معرفی کردند. اگر این بازارهای الکترونیکی بهخوبیسازماندهیو مدیریت شوند، مزایای قابلتوجهی هم برای خریداران و هم برای فروشندگان خواهند داشت. نوع خاصی از این بازارهای الکترونیکی عمودی هستند که فقط روی یک صنعت متمرکز میشوند (برای مثال GNX.com برای صنعت خردهفروشی و Chemconnect.com برای صنایع شیمیایی). درواقع چنین بازارهایی در پی تأمین درآمد با استفاده از زیرساختهای بازاری ایجادشده میباشند.
11. واسطههای اطلاعاتی: واسطههای اطلاعاتی خدماتی مانند امنیت، اعتماد، تطابق، جستجو، محتوا و نظایر اینها را فراهممی کنند (مانند Google.com یا Bizrate.com).
12. مبادله پایاپای: شرکتها از این روش برای مبادله چیزهایی که به آنها احتیاج ندارند یا چیزهایی که احتیاج دارند استفاده میکنند. صاحب بازار (مانند Tradeaway.com یا Web-barter.com) این مبادلات را ترتیب میدهند.
13. فروشهای فوقالعاده: شرکتهایی مانند Half.com محصولات و خدمات را با تخفیفهای بسیار بالا حتی تا پنجاهدرصد قیمت خردهفروشی آن عرضه میکنند.
14. عضویت: همان مدل Off-line عضویت است که در آن فقط اعضای ثبتنامشدهمیتوانند از تخفیف ویژهای برخوردار شوند که میتواندبهصورت ONlineنیز اجرا گردد (مانند Netmarket.com و NYTimes.com)
15. کاملکنندگان زنجیره ارزش: در این مدل خدماتی ارائه میشود که محصولاتی که ازنظر اطلاعاتی به هم وابسته هستند در یک بسته بندی کاملتر برای مشتریان عرضه میشوند تا مفیدتر واقع شوند. برای مثال Carpoint.comخدمات مربوط به خرید اتومبیل مانند امور مالی و خدمات مربوط به بیمه را ارائه میدهد.
16. تأمینکنندگان خدمات زنجیره ارزش: این گروه از شرکتها از طریق تمرکز بر فعالیتهای زنجیره تأمین نظیر لجستیک (UPS.com) یا پرداختها (PayPal.com که در حال حاضر بخشی از eBay است) فعالیت دارند.
17. بهبود زنجیره تأمین: یکی از مزایای اصلی تجارت الکترونیکی ایجاد مدلهای جدیدی است که مدیریت زنجیره تأمین را تغییر یا بهبود میدهند و نمونه آن Orbis است. نکته جالبتر تبدیل تولید خطی که آهسته، گرانقیمت ئ منوط بهاشتباه است به مرکز فعالیت (hub) میباشد.
برای موفقیت در استفاده از بازار، مدلهای کسبوکار و درآمد که دائماً در حال تغییر هستند، باید همراه با تغییر شرایط بازار شما نیز تغییر کنید. نمونهای خوب در این زمینه Amazon.com است که از فروش کتاب به یک فروشگاه Online بزرگ برای محصولات و خدمات تبدیلشده است. ضمناً amazon.com از مزایدههابهعنوان کانال بازاریابی استفاده میکند بهعلاوه در این سایت خدمات سفارش گیری نیز ارائه میشود.
هریک از مدلهای کسب وکار شرح دادهشده در این بخش را میتوان به تنهایی یا به همراه مدلهای دیگر یا حتی به همراه مدلهای کسب وکار سنتی مورداستفاده قرارداد هر شرکت میتواند از چندین مدل کسبوکار مختلف استفاده قرارداد. هر شرکت میتواند از چندین مدل کسبوکار مختلف استفاده کند. از این مدلهامیتوان برای وضعیتهایB2C،B2B و سایر انواع تجارت الکترونیکی استفاده کرد. هرچند برخی از این مدلها محدود به وضعیتهایB2C یا B2B هستند، اما از سایر مدلهامیتوان در انواع مختلف معاملات استفاده کرد.